Juulowe wychowanie
O Jesperze Juulu ostatnimi czasy zrobiło się bardzo głośno. Książki jego autorstwa wspierają zarówno rodziców jak i osoby zajmujące się zawodowo wychowaniem. Dużą popularnością cieszyły się spotkania z Juulem w ramach wykładów FamilyLab, a cykl artykułów „Juul na poniedziałek” były obowiązkową lekturą dla tych, którym relacja z dziećmi leżała na sercu. 25 lipca 2019 roku w czasie, kiedy jego idee we mnie osadziły się i zaczynały kiełkować, zobaczyłam jego zdjęcie ozdobione czarną wstążeczką. Pozostałam z uczuciem straty, ale i myśli, że żyłam w czasach kogoś wielkiego... Na czym polega model wychowania proponowany przez tego duńskiego pedagoga i terapeutę rodzinnego? Postaram się przybliżyć jego niekiedy kontrowersyjne założenia na podstawie dzieł wybranych :-) Propozycje owego specjalisty od wychowania wybiegają w przyszłość daleko poza gotowość czasów współczesnych, zwanych przez niego okresem przejściowym. Jak ewoluuje kultura wychowania, skoro została nazwana przejściową...? pomiędzy przestarzałym już autorytarnym stylem wychowania a niewykrystalizowanym jeszcze przywództwem dorosłych, opartym na osobistym przekazie i empatii z zaakceptowaniem granic wszystkich uczestników owej interakcji. Już w tym stwierdzeniu teoretycy wychowania znajdą kilka tzw. „zapalników”, ale spokojnie... wszystko wyjaśnimy powoli.
„Agresja – nowe tabu?” (2016)
Przyjęło się mówić, że agresja jest poważnym problemem szkół i przedszkoli. Organizuje się akcje profilaktyczne „przeciwko”, podejmuje działania przeciwdziałające szerzeniu agresji, wyciągając sankcje wobec małego agresora, a także jego rodziców. Czym jednak jest agresja, poza nadmiarem emocji? A te przecież, jak zwykło się mówić w psychologii – nie są ani dobre, ani złe, po prostu są... różne. Czy można więc coś, co istnieje ad hoc potępiać, czy starać się unicestwić, spychając na margines życia ludzkiego? Rozpatrywanie uczuć ludzkich, nie może nabierać wymiaru moralnego, bo wówczas pominiemy bardzo szeroką sferę naszego jestestwa, a jak już Freud zauważył, to co pomijane i nieakceptowane nie przestaje istnieć, ale bytuje pod powierzchnią dochodząc do głosu w sposób niespodziewany. Agresja w ujęciu Juulowym jest sposobem komunikacji, przejawem dążenia do życia w społeczeństwie i zaopiekowania ważnych ludzkich potrzeb. Stąd tak wiele aktów agresji zdarza się w placówkach opieki zastępczej... wystarczy prześledzić historie ich wychowanków, by nie mieć wątpliwości, że dzieci te nie były usłyszane w sposób konwencjonalny, nieświadomie więc wybrały inny sposób komunikacji, który okazał się bardziej skuteczny w swojej drastyczności. Zastanówmy się, co robi świat dorosłych, kiedy każe zaprzestać, stara się przerwać, czy też ustanawia sankcje w odpowiedzi na ten ostatni akt wiary w dorosłych i możliwości bycia usłyszanym? Ignoruje, odrzuca, umniejsza i zamyka w milczeniu. To tak, jakby zabraniać dzieciom wołania o pomoc w jedynym dostępnym dla nich języku. A potępiając ich zachowanie z moralnego punktu widzenia negatywnie wpływa się na ich poczucie własnej wartości. Nie oznacza to jednak, że agresja została wyeliminowana ze środowisk wychowawczych, w których dzieciom i młodzieży przyszło przebywać. Istnieje ona często w zawoalowanej formie jako ironia, cynizm, mobbing, a czasem ukryta za pozorną akceptacją, którą dzieci i tak zdemaskują. Jesper Juul akcentuje, niewłaściwość pokusy by przedstawiać dzieciom obraz dorosłych wyprany z agresji. Wszak złość, frustrację odczuwa każdy z nas. Jest to naturalna reakcja każdej osoby na utratę poczucia bycia wyjątkowym dla osób ważnych. Dużo rozsądniejszym sposobem okazuje się autentyzm w relacjach z dziećmi.
Dzieci mają głęboko zakorzenioną potrzebę współdziałania z rodzicami, jednak odstępują od niej, kiedy działania dorosłych mogą naruszyć ich integralność, czy też przekraczają ich osobiste granice. Odpowiedzialność za agresję dzieci zawsze ponoszą osoby dorosłe, ponieważ zawsze osoba stojąca wyżej w hierarchii odpowiada za sukcesy i porażki zespołu. Dlatego wszelkie programy profilaktyczne nakierowane na zmianę zachowania dzieci muszą spełznąć na niczym. Juul apeluje, aby zamiast unikania zachowań agresywnych, spychania ich na margines życia uczuciowego, skupić się na poprawie relacji między dzieckiem a dorosłym. Dialog, zainteresowanie, ciekawość, akceptacja i osobisty feedback mogą okazać się bardziej produktywne w eliminowaniu agresji. Jednocześnie każdy dorosły powinien zdać sobie sprawę, że prowadzenie dialogu nie polega na zadawaniu pytań, ale na zaciekawieniu drugą osobą, słuchaniu, bez wydawania osądów i ocen moralnych. Akceptacja dotyczy stanu, uczuć oraz osoby, co może wyrażać się prostymi stwierdzeniami: To musiało boleć., Wyglądasz na przygnębionego. A osobisty feedback pokazuje granice rozmówcy: Nie podoba mi się., Nie chcę., zamiast ogólnikowych i bezosobowych Nie wolno ci... Jesper Juul zaleca, aby w trakcie takiego dialogu nie skupiać się na symptomach, ale na przyczynach. Sprowadza się to do pomijania w rozmowie tematu agresji. Celem interwencji nie jest zmiana (gdyż nie zmieni się nikt, jeśli sam tego nie chce i jeśli nie zaakceptuje swojego obecnego miejsca rozwoju), ale nawiązanie relacji. Sposobem skutecznego zapobiegania agresji w Juulowym wychowaniu okazuje się empatia oraz budowanie zdrowego poczucia własnej wartości w oderwaniu od pewności siebie.
A. Szymańska
